Chứng cứ là gì trong tố tụng dân sự và hình sự

Có thể thấy rằng, để chứng minh một sự việc đã xảy ra trên thực tế, ta bắt buộc phải đưa ra những chứng cứ, bằng chứng xác định. Vậy chứng cứ là gì, đặc biệt là khái niệm chứng cứ trong tố tụng dân sự và khái niệm chứng cứ trong tố tụng hình sự 2015, bài viết dưới đây sẽ đi làm rõ cho bạn đọc khái niệm cũng như các đặc điểm cụ thể của chứng cứ.

1. Chứng cứ là gì?

Chứng cứ là gì? Về khái niệm chứng cứ, theo từ điển Tiếng Việt, chứng cứ có thể hiểu là cái được dẫn ra để làm căn cứ xác định điều gì đó là có thật, là đã xảy ra trên thực tế. Như vậy, nói khác đi, có thể hiểu rằng, chứng cứ là cái để đưa ra chứng minh cho một quan điểm, một nhận định cụ thể nào đó.

Chứng cứ là gì là thắc mắc của nhiều bạn đọc

2. Chứng cứ trong tố tụng dân sự

Ở đây, Chứng cứ trong tố tụng dân sự cũng là chứng cứ nói chung, tức là là cái được dẫn ra để làm căn cứ xác định điều gì đó là có thật, tuy nhiên, chứng cứ trong tố tụng dân sự còn phải đảm bảo những điều kiện cụ thể mới có giá trị chứng minh trong vụ việc dân sự.

Trong Bộ luật tố tụng dân sự hiện hành (Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015) có quy định khái niệm chứng cứ; theo đó, chứng cứ trong vụ việc dân sự được hiểu là những gì có thật và được các đương sự (bao gồm nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án dân sự; hoặc người yêu cầu giải quyết việc dân sự và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong việc dân sự) hay các cơ quan tổ chức và các cá nhân khác tiến hành giao nộp, xuất trình cho Tòa án trong quá trình giải quyết vụ án dân sự; đồng thời nó phải được Tòa án sử dụng làm căn cứ để xác định các tình tiết khách quan của vụ án; cũng như làm căn cứ đề xác định yêu cầu; hay làm căn cứ để làm cơ sở cho sự phản đối của đương sự là có căn cứ và hợp pháp. (Điều 93 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 đang có hiệu lực hiện hành).

Như vậy, xuất phát ừ khái niệm trên, ta nhận thấy, đặc điểm cơ bản của chứng cứ trong tố tụng dân sự như sau: 

• Tính khách quan: Chứng cứ trong tố tụng dân sự phải được hình thành một cách khách quan, không hề do ý chí chủ quan của bất cứ cá nhân nào. Ví dụ như có những trường hợp đương sự tự mình tạo lập các chứng cứ như các giấy tờ, tài liệu giả thì không đảm bảo tính khách quan của chứng cứ. 
• Tính hợp pháp: Nói đến tính hợp pháp ở đây là nói đến các quy định cụ thể về chứng cứ của pháp luật tố tụng dân sự, cụ thể là các quy định của Bộ luật tố tụng dân sự 2015 về chứng cứ. Chứng cứ trong tố tụng dân sự chỉ được thu thập từ các nguồn chứng cứ luật định là: các tài liệu nghe được, đọc được, dữ liệu điện tử; Vật chứng; những lời khai của đương sự, của người làm chứng; Kết luận giám định, kết quả định giá tài sản, thẩm định giá tài sản; Các biên bản ghi kết quả thẩm định tại chỗ hoặc văn bản ghi nhận sự kiện, hành vi pháp lý do người có chức năng lập; các văn bản công chứng chứng thực hoặc các nguồn khác mà pháp luật có quy định. Đồng thời, tính hợp pháp của chứng cứ còn thể hiện qua khía cạnh trình tự thủ tục giao nộp, xác minh, thu thập chứng cứ phải đảm bảo hợp pháp, theo luật định.  
• Tính liên quan: Chứng cứ trong tố tụng dân sự không chỉ là những gì có thật và được thu thập hợp pháp mà còn là những gì liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến vụ việc dân sự, tức là chứng cứ trong tố tụng dân sự phải có ý nghĩa chứng minh, làm rõ các tình tiết trong vụ việc dân sự.

Như vậy, chứng cứ trong tố tụng dân sự phải bao gồm đầy đủ tính khách quan, tính hợp pháp và tính liên quan đến quá trình giải quyết vụ việc dân sự.      

3. Chứng cứ trong tố tụng hình sự

Chứng cứ trong tố tụng hình sự là gì? Tương tự như chứng cứ trong tố tụng dân sự, cũng là chứng cứ nói chung, tức là cái được dẫn ra để làm căn cứ xác định điều gì đó là có thật, là đã xảy ra trên thực tế, tuy nhiên, chứng cứ trong tố tụng hình sự cũng có những điểm riêng khác biệt.

Trong tố tụng hình sự hiện hành (Bộ luật tố tụng hình sự 2015) cũng có quy định về chứng cứ, theo đó, chứng cứ trong tố tụng hình sự được hiểu là những gì có thật, được thu thập theo đúng trình tự, thủ tục do Bộ luật tố tụng hình sự quy định; và nó được dùng làm căn cứ để làm sáng tỏ các vấn đề bắt buộc phải chứng minh trong vụ án hình sự, cụ thể là: Có hành vi phạm tội xảy ra trên thực tế hay không; nếu có thì thời gian, địa điểm và những tình tiết khác của vụ án hình sự đó là gì; Ai là người thực hiện hành vi phạm tội, có lỗi hay không có lỗi, do cố ý hay vô ý, có năng lực trách nhiệm hình sự hay khôn... (Điều 86 Bộ luật tố tụng hình sự).

Từ khái niệm trên, có thể thấy rằng, chứng cứ trong tố tụng hình sự có các đặc điểm cơ bản bao gồm tính khách quan, tính hợp pháp và tính liên quan, tương tự như chứng cứ trong tố tụng dân sự, tuy nhiên, cần chú ý về tính hợp pháp trong tố tụng hình sự. 

Cụ thể, theo bộ luật tố tụng hình sự hiện hành thì chứng cứ trong tố tụng hình sự chỉ được thu thập, xác định từ các nguồn: Vật chứng; Lời khai, lời trình bày; Dữ liệu điện tử; Kết luận giám định, định giá tài sản; Biên bản trong hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án; Kết quả thực hiện ủy thác tư pháp và hợp tác quốc tế khác; các tài liệu, đồ vật khác. Vì vậy,  những gì có thực nhưng không được thu thập theo trình tự, thủ tục do Bộ luật tố tụng hình sự đã quy định thì vẫn không có giá trị pháp lý và không được dùng làm căn cứ để giải quyết vụ án hình sự.

Như vậy, bài viết trên đây đã cơ bản chỉ ra cho bạn đọc chứng cứ là gì, chứng cứ trong tố tụng dân sự là gì, chứng cứ trong tố tụng hình sự là gì, nếu có bất cứ thắc mắc nào về vấn đề chứng cứ nói riêng, hay vướng mắc về pháp luật dân sự, hình sự nói chung, bạn đọc có thể liên hệ đến tổng đài tư vấn luật hình sự số 19006512 của Công ty luật DFC, đội ngũ chuyên viên, luật sư tư vấn của DFC sẵn sàng giải đáp mọi thắc mắc cho bạn đọc các vấn đề về luật về pháp luật dân sự, hình sự nói chung và về chứng cứ, chứng cứ tỏng tố tụng hình sự, chứng cứ trong tố tụng dân sự nói riêng!