Kết hôn trái pháp luật là việc nam, nữ xác lập quan hệ vợ chồng có đăng ký kết hôn tại cơ quan đăng ký kết hôn nhưng vi phạm điều kiện kết hôn, cụ thể là vi phạm một trong các qui định tại Điều 8, Điều 9 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014
* Căn cứ để tòa án hủy kết hôn trái pháp luật là:
- Thứ nhất, Nam, nữ chưa đến tuổi được kết hôn theo qui định tại Khoản 1 Điều 8 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 mà đã kết hôn.
Theo quy định tại điều 8 Luật Hôn nhân gia đình năm 2014 thì độ tuổi nam, nữ được phép kết hôn là nam từ đủ 20 tuổi trở lên và nữ từ đủ 18 tuổi trở lên. Như vậy, căn cứ vào giấy khai sinh thì nếu nam, nữ chưa đủ độ tuổi theo luật định mà kết hôn thì tòa án có thể hủy việc kết hôn của họ.
- Thứ hai, việc kết hôn thiếu sự tự nguyện của nam và nữ hoặc của cả hai nam và nữ.
Việc kết hôn thiếu sự tự nguyện của nam, nữ là khi nam nữ kết hôn có hành vi cưỡng ép kết hôn, lừa dối để kết hôn.
Cưỡng ép kết hôn là việc đe dọa, uy hiếp tinh thần, hành hạ, ngược đãi, yêu sách của cải hoặc hành vi khác để buộc người khác phải kết hôn trái với ý muốn của họ.
Lừa dối kết hôn là việc một trong hai người kết hôn đã nói sai sự thật về người đó làm cho người kia tưởng làm mà kết hôn hoặc một trong hai người kết hôn đã hứa hẹn làm việc gì đó có lợi cho người kia làm người đó đồng ý kết hôn.
- Thứ ba, người mất năng lực hành vi dân sự nhưng vẫn kết hôn.
Theo quy định của Bộ luật Dân sự 2005, người mất năng lực hành vi dân sự là người bị tâm thần hoặc mắc các bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình, đồng thời có quyết định tuyên bố một người bị mất năng lực hành vi dân sự của tòa án trên cơ sở kết luận của tổ chức giám định.
Những người bị mất năng lực hành vi dân sự thường không có khả năng chăm sóc cho bản thân và những người xung quanh, thậm chí còn là gánh nặng trong gia đình. Bên cạnh đó, đôi lúc các bệnh về mất năng lực hành vi dân sự còn có yếu tố di truyền, mặt khác trên thực tế còn xảy ra tình trạng người bị mất năng lực hành vi dân sự gây ra các vụ bạo lực gia đình hay là nạn nhân bạo lực gia đình từ những người bạn đời của họ… từ những nguyên nhân đó, nếu người bị mất năng lực hành vi dân sự mà có quyết định có hiệu lực của tòa án tuyên bố một người bị mất năng lực hành vi dân sự thì người đó bị hạn chế quyền kết hôn.
- Thứ tư, Người đang có vợ hoặc có chồng lại kết hôn với người khác hoặc chưa có vợ, chưa có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người đang có chồng, có vợ.
Nhằm bảo vệ nguyên tắc một vợ một chồng thì luật hôn nhân gia đình 2014 tiếp tục quy định cấm các trường hợp “Người đang có vợ hoặc có chồng lại kết hôn với người khác hoặc chưa có vợ, chưa có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người đang có chồng, có vợ”. Cơ sở để xác định một người đang có vợ, có chồng là căn cứ vào giấy chứng nhận kết hôn do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cấp và phải đang có hiệu lực. Các trường hợp vi phạm sẽ bị tòa án hủy việc kết hôn trái pháp luật.
- Thứ năm, Những người cùng dòng máu về trực hệ, những người có họ trong phạm vi ba đời đã bị cấm kết hôn với nhau mà vẫn kết hôn.
- Thứ sáu, Việc kết hôn giữa cha, mẹ nuôi với con nuôi; giữa người đã từng là cha, mẹ nuôi với con nuôi, cha chồng với con dâu, mẹ vợ với con rể, cha dượng với con riêng của vợ, mẹ kế với con riêng của chồng.
+ Những người có cùng dòng máu về trực hệ là những người có quan hệ huyết thống, trong đó người này sinh ra người kia kế tiếp nhau.
+ Những người có họ trong phạm vi ba đời là những người cùng một gốc sinh ra gồm cha mẹ là đời thứ nhất; anh, chị, em cùng cha, mẹ, cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha là đời thứ hai; anh, chị, em con chú, con bác, con cô, con cậu, con dì là đời thứ ba.
* Xử lý việc kết hôn trái pháp luật (Điều 11 luật hôn nhân và gia đình 2014):
- Xử lý việc kết hôn trái pháp luật được Tòa án thực hiện theo quy định tại Luật hôn nhân và gia đình 2014 và pháp luật về tố tụng dân sự.
- Trong trường hợp tại thời điểm Tòa án giải quyết yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật mà cả hai bên kết hôn đã có đủ các điều kiện kết hôn theo quy định tại Điều 8 của luật hôn nhân và gia đình 2014 và hai bên yêu cầu công nhận quan hệ hôn nhân thì Tòa án công nhận quan hệ hôn nhân đó. Trong trường hợp này, quan hệ hôn nhân được xác lập từ thời điểm các bên đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật này.
- Quyết định của Tòa án về việc hủy kết hôn trái pháp luật hoặc công nhận quan hệ hôn nhân phải được gửi cho cơ quan đã thực hiện việc đăng ký kết hôn để ghi vào sổ hộ tịch; hai bên kết hôn trái pháp luật; cá nhân, cơ quan, tổ chức liên quan theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự.
* Hậu quả pháp lý của việc hủy kết hôn trái pháp luật:
- Quan hệ nhân thân: Về nguyên tắc Nhà nước không thừa nhận hai người kết hôn trái pháp luật là vợ chồng. Do đó giữa họ chưa bao giờ phát sinh quan hệ vợ chồng. Khi việc kết hôn trái pháp luật bị Tòa xử hủy thì hai bên nam, nữ phải chấm dứt quan hệ như vợ chồng( khoản 1 điều 12 Luật hôn nhân và gia đình).
